GRB JUGOSLAVIJE
AVNOJ-evski Dan Republike uvertira u Statut Evropske unije
Piše Jasna Jojić, objavljeno u Kompaniji „Novosti”, decembar 2008.
Dan pre nego što bi se neko dosetio da proslavi četvrt veka prve zajedničke države Južnih Slovena – Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, komunisti su u Jajcu, 29. i 30. novembra 1943. održali Drugo zasedanje AVNOJ-a o novom ustrojstvu Jugoslavije. Danas, 90 godina od jednog, i 65 godina od drugog sudbonosnog čina, te odluke se pominju još samo sa sprdnjom.
1.U Dnevniku 1989. emitovanom za celu SFRJ iz Zagreba, emitovana je vest da Srbi kreću ka Ljubljani da im ukažu na zablude o Kosovu a 1. decembra na Dnevniku iz Beograda Srbi su pozvani na bojkot slovenače robe
2.Težnja za regionalnim ujedinjenjem iz 1918. i antifašizam i priznavanja prava svakog naroda, koje je AVNOJ proklamovao 1943, danas su prave evropske vrednosti koje pokušavaju da dostignu sve bivše Titove republike
2.Iz ideologije intelektualaca romantizma 1¸9. veka koji su želili da se u Kraljevini SHS ujedine sva braća Sloveni, posle Drugog svetskog rata, očas su “rođeni” Muslimani, Makedonci, Bosanci, a onda i Vojvođani i Šiptari.
Da jedan poljoprivrednik iz Srema 29. novembra ove godine nije zaklao šest svinja kao čin sećanja na šest bivših republika SFR Jugoslavije, i da Emir Kustirica u Beogradskoj areni, sa bivšim članovima “Zabranjenog pušenja” nije održao politički muzički recital, teško da bi se mediji prošle nedelje setili dva najveća praznika južnih Slovena – stvaranja Titove Jugoslavije i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
I pored mudre izreke da onaj ko se ne seća prošlosti ne ume da donosi pametne odluke danas a još manje da mudro planira sutra, građani Srbije zaboravili su dakle i 1. decembar koji su praznovali njihovi preci i 29. novembar koji se donedavno slavio kao Dan Republike. Ispostavilo se da su kod nas praznici samo neradni dani, a pošto je Skupština Srbije ove svetkovine odavno izopštila iz kalendara, nema više ni porodičnih okupljanja, pečenja, torti. Niti zastava, pevanja himni, recitovanja rodoljubive poezije pa ni naklona nekome, kako je to decenijama simbolično kroz pesmu zvao Nele Karajlić, “Guzonjinom sinu”.
Ali nisu sve republike poput Srbije, zaboravile doskorašnje bratstvo i jedinstvo. U Bosni i Hercegovini, preciznije u Jajcu, predstavnici Društva za negovanje tradicije Narodno-oslobodilačkog rata iz cele bivše Jugoslavije, obeležili su 65. godišnjica od Drugog zasedanja AVNOJ-a (Antifašističko veće narodnog oslobođenja Jugoslavije). Pred nekoliko hiljada ljudi rečeno je da “sve ono što je AVNOJ proklamovao i uspostavio 1943. godine, danas jesu prave evropske vrednosti” a osnovne poruke nove, ove godine potpisane Rezolucije je “da se treba boriti protiv fašizma, koji se i danas javlja u svim državama nekadašnje Jugoslavije”.
Onda su se posetioci Jajca podsetili 1943. godine kada je 29. i 30. novembra usvojen nacrt Ustava o uređenju Jugoslavije na federativnoj i demokratskoj osnovi, uz priznavanje prava svih njenih naroda, i razrađene su privremene odluke sa Prvog zasedanja AVNOJ-a 1942. godine u Bihaću.
U Jajcu je odlučeno da se to Veće, nazvano AVNOJ konstituiše u zakonodavno i izvršno telo Jugoslavije i da se osnuje vlada – Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije preko koga će AVNOJ ostvarivati svoju izvršnu funkciju. To je neminovno značilo da se jugoslovenskoj izbegličkoj vladi i kralju Petru Drugom, koji su istim prostorom vladali do Drugog svetskog rata, privremeno zabrani povratak u zemlju do završetka rata za kada je najvljen referendum o državnom uređenju – republici ili monarhiji. Odluka je, lako se da izračunati, donešena dan pre nego što bi se neko dosetio da proslavi četvrt veka prve zajedničke države Južnih Slovena – Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS)
Kraljevine dakle, koju je vodila srpska dinastija Karađorđević, a obuhvatala je teritorije današnje Srbije, Bosne i Hercegovine, Makedonije, Crne Gore, Hrvatske i Slovenije. Nastala je završetkom Prvog svetskog rata i raspadom dva velika carstva, Austrougarskog i Otomanskog, kada su se stvorile prirodne okolnosti da se 1. decembra 1918. proglasi formiranje jedne nove kraljevine u Evropi – Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
To je, tvrde istoričari, “posebno za Srbe bila važna odluka jer je u Prvom svetskom ratu, a pre toga i u balkanskim ratovima, otvoreno pitanje rekompozicije Balkana i cele Centralne Evrope. A Srbija je želela da objedini sav srpski narod”. Uz to, po rečima istoričara, u to se vreme verovalo “da su sva tri zapadna južnoslovenska naroda – Srbi, Hrvati i Slovenci, koji su imali neku posebnost u to vreme, u suštini, plemena jednog naroda koji će dobitkom zajedničke države postati jedna nacija”
Jugoslovenska ideja je, naime, dugo živela u intelektualnim krugovima tri naroda koji su dali ime novoj državi, ali do 1. decembra 1918. godine međunarodna konstalacija političkih snaga i interesa nije omogućavala njenu realizaciju. Posle Prvog svetskog rata, Solunskog fronta i svih golgota, (poput Albanske, o kojoj se upravo ovih dana polemiše kao o nepotrebnom za srpski narod koji je dao više od milion žrtava a još bezmalo sto godina kasnije nije ostvario svoj cilj – da svi Srbi žive u istoj državi), intelektualci su ustupili mesto političarima. A oni su izdejstvovali ujedinjenje.
Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, koja, danas se sve češće tvrdi, Srbima nije donela veliko dobro, bila je inkubator nacija za druge manjine. Iz te ideje kasnije su, posle Drugog svetskog rata, očas “rođeni” Muslimani, Makedonci, Crnogorci, Bosanci a onda i Vojvođani i Šiptari. Mišljenje da SHS nije dobar način za stvaranje državnosti na Balkanu, u to vreme izricali su samo najuticajniji hrvatski lideri. Oni su se novoj državi suprotstavljali od samog početka.
”Hrvatska seljačka stranka (HSS), pod vođstvom Stjepana Radića, a kasnije Vlatka Mačeka pretvorila se vremenom u masovnu stranku koja zastupa hrvatske nacionalne interese”, piše u istorijskim enciklopedijama i naglašava se kako, po mišljenju njenih političara, “hrvatsko nacionalno pitanje nije bilo rešeno na zadovoljavajući način u jugoslovenskoj državi”.
To nezadovoljstvo, oni su ubrzo pokazali na delu. “Kao sredstvo političke borbe izabrali su sistematsku opstrukciju državnih institucija i sklapanje političkih koalicija uperenih protiv jedinstva države, iznuđujući tako izvesne ustupke. Svako aktuelno političko ili ekonomsko pitanje u Kraljevini SHS, korišćeno je da bi se postavilo takozvano hrvatsko pitanje kao nerešen problem, a kralj SHS, Srbin, Aleksandar Karađorđević je, da bi se sa tim izborio, 1929. godine zabranio nacionalne političke partije i lično preuzeo vlast. Državu je preimenovao u Jugoslaviju nadajzući se da će time obuzdati separatističke tendencije i ublažiti nacionalističke strasti”.
Nažalost, u istom tom periodu i u međunarodnim odnosima je došlo do promene odnosa snaga: u Italiji i Nemačkoj na vlast su došli fašisti i nacisti, a u Sovjetskom Savezu Staljin. Ni jednoj od ovih država nije odgovarao kurs politike koju je vodio kralj Aleksandar, jer su prve dve težile reviziji međunarodnih ugovora potpisanih nakon Prvog svetskog rata, a Sovjeti su želele da povrate svoje pozicije u Evropi i povedu aktivniju međunarodnu politiku. I za Istok i za Zapad dakle, Jugoslavija je bila prepreka, a kralj Aleksandar, stožer jugoslovenstva, dosadna smetnja.
Zato je na njega u Marselju 1934. godine, prilikom zvanične posete Francuskoj, izvršen atentat koji nije preživeo. Iako je za njegovo ubistvo zvanično okrivljen pripadnik bugarske ekstremne nacionalističke organizacije VMRO, (koja je htela da otme istočne i južne teritorije Jugoslavije), i ustaše (pripadnici hrvatske fašističke separatističke organzacije), danas ima i drugačijih istorijskih tvrdnji.
Jedna od njih kaže da je Kralj ubijen jer je prestao da ide na sastanke Masonske lože kojoj je pripadao i zato što je prestao da sluša njihove naredbe koje su, u skladu s njihova dva krila, fašističkim u Nemačkoj i komunističkim u Rusiji, trebale da očiste, Evropu pa svet.
”Međunarodna politika druge polovine tridesetih godina je bila ispunjena naraslom netrpeljivošću najkrupnijih aktera, agresivnim ponašanjem totalitarnih država i izvesnošću da poredak uspostavljen nakon Prvog svetskog rata gubi svoja uporišta, a njegovi zaštitnici svoju snagu”, pišu istoričari i naglašavaju da: “podržavani od fašističke Italije i nacističke Nemačke i pod njihovim pritiskom, hrvatski lider Vlatko Maček i njegovi istomišljenici, uspevaju da uspostave takozvanu Banovinu Hrvatsku, 1939. godine”.
Ubrzo se zahuktava Drugi svetski rat a Knez Pavle koji je bio zastupnik Kraljevine Jugoslavije, plašeći se invazije fašističkih sila Osovine u Drugom svetskom ratu, potpisuje pristupanje Trojnom paktu 25. marta 1941.
U isto vreme, raste pokret Otpora nacistima, i to pod vođstvom predratnih komunista. Na Balkan dolazi Josip Broz Tito koji već u drugoj godini rata kroji plan o novoj Jugoslaviji. On ga potpuno i ostvaruje posle završetka Drugog svetskog rata 1945. i to tako da se, umesto da se Srbi, Hrvati i Slovenci konsoliduju u jednu državu ili federaciju, postaju socijalistička republika sa drugim narodima. Ta Titova, jedinstvena država, raspala se početkom 90-tih godina 20. veka, tako da sada na teritorijama koje su se 1918. ujedinile, postoji šest nacionalnih država.
Za razliku od tih “drugih” država naroda s prostora bivše Titove Jugoslavije, koje su brzo, po osamostaljenju, ustanovile svoje nove “dane republika”, himne, zastave i grbove,… Srbija, jedna od najstarijih država na ovim prostorima, najteže se prilagodila realnosti da je samostalna. Sem državnih obeležja koja su tek nedavno definisana, do skora se nije znalo ni koji se dan slavi kao Dan državnosti. Tako je još od početka devedesetih godina prošlog veka, pa sve do prvih godina 21. veka, 29. novembar bio neradan. Srbi bi ostajali kod kuće, prodavnice nisu radile, ulice su bile puste a mnogi su se pitali šta nam se to opet dešava?
Tek 2000. godine, pošto je nova demokratska vlast smenila onu staru Slobodana Miloševića, novinari su 29. novembra citirali tadašnjeg gradonačelnika Beograda Milan St. Protića. On je objašnjavao da nije bilo vremena za ustrojstvo (opet) novog kalendara, ali da se i pored toga što narod ne radi kao za praznik, voljom birača pravi jedna nova Srbija koja ima “tri stuba: antikomunizam, pravoslavlje i monarhiju”. Mnogi su tada zgranuto pitali, “neće valjda opet sve iz početka”. Na sreću nije. Kako smo gore već istakli, 65. godina AVNOJ-a, ove godine u Jajcu iz Srbije su pored Prvo i Drugo boraca, obeležili još samo Antifašističke organizacije.
Antrfile
Ujedinjenje
Nesreća posle sreće
“1. decembra 1918. Kraljevina Srbija je, kao država koja je u svoje predratne granice ujedinila i Crnu Goru i Vojvodinu i dve trećine srezova u Bosni, stvorila najveću južnoslovensku državu u istoriji. Srbija je time, pošto je uložila svoju državnost, postala evropska država koja je u najvećoj meri uvećala svoju teritoriju u 19. i 20. veku. Ako ne treba da se tog dana sećamo sa srećom, jer znamo šta se posle dogodilo, treba da se sećamo sa setom zato što je na oltar te države palo oko dva i po miliona žrtava”, rekao je prošle nedelje medijima istoričar Čedomir Antić.
Te žrtve pridavane su tokom svih decenija koje su usledile raznim istorijskim dešavanjima počevši od tog sudbonosnog 1. decembra kad je regent Aleksandar Karađorđević proglasio ujedinjenje države Slovenaca, Hrvata i Srba s Kraljevinom Srbijom: “Država je zauzimala teritoriju današnjih država Srbije, Bosne i Hercegovine, Makedonije i Crne Gore, i najveći deo današnje Hrvatske i Slovenije. Na čelu monarhije se nalazila dinastija Karađorđevića.
Prvi korak ka ujedinjenju je napravila Srbija. Bilo je to donošenje Niške deklaracije 7. decembra 1914. godine, prve godine Prvog svetskog rata. Ubrzo je usledilo formiranje Jugoslovenskog odbora u Londonu 1915. godine, a među osnivačima su bili i Frano Supilo, Ante Trumbić i poznati vajar Ivan Meštrović. Dve godine kasnije osnovan je i Crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje.
Konkretni pregovori o ustrojstvu buduće države vođeni su direktno u dva navrata – na Krfu 1917. godine što je rezultovalo Krfskom deklaracijom i u Ženevi 1918. godine što će dovesti do Ženevskog sporazuma. Završetkom Prvog svetskog rata i propašću otomanske i austrougarske imperije stvoreni su uslovi da u decembru 1918. godine bude proglašena Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca. Delegati Velike narodne skupštine Vojvodine su 25. novembra 1918. godine doneli odluku da se direktno pripoje Srbiji.
Sutradan, 26. novembra, u Podgorici je održana Velika narodna skupština srpskog naroda u Crnoj Gori, na kojoj je doneta odluka o prisajedinjenju Kraljevine Crne Gore Kraljevini Srbiji”, piše u enciklopedijama.
Antrfile
Trans
“Leba ti a šta to slavimo?”
Do pre nekoliko godina, dok se u Srbiji na dan 29. novembra nije radilo, a mladi se, srećni što ne idu u školu, pitali :“Leba ti a šta to danas slavimo”, teško da je iko od starijih mogao ili hteo da im odgovori. Većina se ipak sa setom sećala tog značajnog datuma “Dana Republike”, za koji se najmanje 48 sati padalo u kolektivni trans, uz miris rakije, vina, pečene ćuritine ili prasetine, i specijalnih, za tu priliku pravljenih “jastuk” ili “rozen” torti. Bilo je to za mnoge lepše čak i od onih božićnih česnica koje su im bake, bilo katolkinje ili pravoslavke, krišom mesile nekoliko nedelja kasnije. Ali ko bi to smeo da prizna.
Antrfile
Jutjub
Svedok 29.novembra 1989.
Da se u istoriji nikada ništa ne dešava slučajno i da se datumi katastrofa uvek nekako poklope, najrečitije govori primer da su Jugosloveni, 1989. godine, dok su ušuškani pod ćebetom, “mrveći” kiflice i makovnjače, ne razmišljajući ni o otpuštanju, inflaciji, sankcijama, i bombama (sve je usledilo nešto kasnije), gledali najgledaniju emisiju TV Dnevnik. Emisiju koja se u to poslednje zlatno doba Ante Markovića, emitovala uvek iz nekog drugog studija da bi se očuvalo toliko slavljeno bratstvo i jedinstvo.
Tog 29. novembar Dnevnik je pripremao zagrebački TV studio i kao udarnu vest je pustio informaciju kako “Srbi nameravaju da, preko Hrvatske, krenu u Ljubljanu, da bi Slovencima objasnili šta se dešava na Kosovu”. Na snimku u tom Dnevniku, koji se danas vrti na ultra-popularnom sajtu Jutjub, vidi se kako ljudi ka autobusima kreću s transparentima “Slobo, Slobodo” i “Ne damo Kosovo”.
Onaj drugi praznik, svetkovanje sudbonosnijeg 1. decembra, stvaranje Kraljevine SHS, te, poslednje mirne i ušuškane, 1989, na TV Dnevniku koji se emitovao iz Beograda, Srbi su pozvani da bojkotuju slovenačku robu, jer, opet “uživo” svedoči Jutjub, kazivalo se: “Slovenci neće preživeti taj ekonomski udar”.
“Na kolenima će nas moliti”, rekao je tadašnji predstavnik Privredne komore Srbije.
Ali nije bilo tako. Tenzije između naroda Jugoslavije, koje su kulminirale posle smrti njenog doživotnog predsednika Josipa Broza Tita, izazvale su pravo rasulo koje je počelo deset godina kasnije: “u junu 1991. Slovenija i Hrvatska su odlučile da prekinu sve veze sa ostalim republikama i postanu nezavisne države (što im je dozvoljavao Ustav iz 1974. kako je proglasila Arbitražna komisija na Mirovnoj konferenciji za bivšu Jugoslaviju. U septembru iste godine pridružila im se Makedonija a Bosna i Hercegovina pokušala je to da sprovede u martu 1992.”, beleže udžbenici istorije.
“Republike Srbija i Crna Gora su bile protiv nezavisnosti ovih republika. Buknuo je rat koji je kratko vođen u Sloveniji, pa potom u Hrvatskoj od (1991. do 1995.) i onda u Bosni i Hercegovini. On je završen Dejtonskim sporazumom 21. novembra 1995. Srbija i Crna Gora su 27. aprila 1992. formirale Saveznu Republiku Jugoslaviju koja je 2003. reformisana i preimenovana u Državnu zajednicu Srbije i Crne Gora. A ta je država prestala da postoji juna 2006 nakon referenduma o nezavisnosti u Crnoj Gori.”
Dokumentarne sekvence, video-klipovi krvoprolića, mitinga, govora fanatičnih lidera i juriša naivnih građana, za tih poslednjih deset godina 20. veka, danas se mogu videti u velikoj filmoskoj arhivi Jutjuba. Za opomenu.
