Jasna Jojić, novinar – zvanična prezentacija knjiga i tekstova

Srbija s one strane razuma

 

IZMISLILI SMO OKRUGLI STO ALI NE ZNAMO DA GA KORISTIMO

Piše Jasna Jojić, objavljeno  u Kompaniji „Novosti“, 2008

 Okrugli sto, najvažniji pojam u svetskoj istoriji vezan za diplomatiju i ravnopravne sagovornike nastao je na tlu Srbiji tokom sklapanja Karlovačkog mira daleke 1699. godine. Ta činjenica nažalost nije doprinela da Srvbi do danas savladaju veštinu pregovaranja a još manje da između sebe razgovaraju s parlamentarizmom institucije Okruglog stola.

  1. Zapadna civilizacija omeđana je na pregovorima na našim prostorima, u Sremskim Karlovcima daleke 1699. godine, a mi ni danas nemožemo da joj priđemo.

2. Turska je pre izmišljanja Okruglog stola, četiri veka nakon prelaska na Stari kontinent, konačno prešla u defanzivu 1699. Za Stari kontinent ovo je istorijski događaj

3. Diplomate su brzo razdelile orijentalni istok od zapadne Evrope, za samo 72 dana, jer im je bilo mnogo hladno

Srbija je po mišljenjima mnogih istoričara, najmanja zemlja koja je tokom svoje istorije imala najveći broj žrtava. Ali ne, kako to mnogi danas pokušavaju da dokažu, prevashodno zbog svog strateškog položaja koji je kao izlaz na topla mora, ovaj naš prostor primamio velike imperije. Ni zbog činjenice da kao sav pristojni svet nismo pognuli glavu čekajući da oluja dođe i prođe već su lideri Srbije svoj narod smanjivali gurajući ga u raznoorazne oslobodilačke ratove u prethodnih sto godina, zamerajući se masonima i drugim “teorijskozavereničkim” grupacijama. Srbija je večna žrtva nerazumevanja celog sveta, uvek gubitnik, prevashodno zbog činjenice što se sami Srbi nikada nisu složili bezmalo niokojednog važnog pitanja.

Sve nesreće inicirane su strašnim sukobima unutar nekadašnjih Miloševih obor knezova, pa oko kraljevih parlamentaraca, do sadašnjih demokratsko-radikalskih lidera u čijem se rečniku najčešće nalaze kritike odnosno kletve.

Taj mentalitet koji je dovodio do svih prokletstava, ne bi bio takva ironija sudbine da upravo na našim prostorima nije osmišljen način kako da ljudi parlamentarno i tolerantno razgovaraju. Da, preciznije razgovaraju ravnih časti. Taj izum je okrugli sto. Sto koji nema čelo, ni začelje, ni prvog s desna i prvog s leva. Već su za njim svi govornici jednaki.

Dakle, Srbija koja vekovima ne nalazi načina da razgovara ni sa svetom ni samom sobom, bila je tlo na kojem je zbog ravnopravnih pregovora, još pre više od 300 godina, osmišljen način diplomatije bez predrasuda jačeg i slabijeg.

Sve se to desilo tokom verifikacije takozvanog Karlovačkog mira koji je sklopljen 26. januara 1699. godine u brvnari poznatoj kao Domus konferatiarum, koju je kasnije zamenila Kapela mira.

Ugovor su parafirale najveće sile toga doba, Otomansko carstvo sa jedne, a Habzburško i njene saveznice – Venecija, Rusija i Poljska – sa druge, Ulogu posrednika imale su Engleska i Holandija.

Sporazum je predviđao podelu Evrope. Od Dalmacije, preko Erdelja i Podolije u tadašnjoj Poljskoj, sve do Azovskog mora napokon je stvorena Zapadna civilizacija. Tada je Turska prvi put, četiri veka nakon prelaska na Stari kontinent, konačno prešla u defanzivu.

Kapela mira, okrugla baš kao što je bio okrugao i sto za kojim je pred ponoć tog 26. januara potpisan tada znamenti Karlovački mir između Turske i predstavnika Svete alijanse. Kapela mira je i danas simbol raskola Zapadne i orijentalno istočne civilizacije. Tu je, na tom brdašcu, vele istoričari rođen diplomatski Okrugli sto koji će vremenom postati sinonim jednakosti pregovarača u razgovorima ne samo u diplomatiji nego i uopšte, u kulturi, poslovanju i kolegijumima. Za okruglim stolom svi su jednaki, a to se prvi put u istoriji Evrope i sveta dogodilo u zimu.
Karlovačkim mirom okončan je dugotrajni rat između Turske i Austrije, a ovaj događaj je istovremeno i početak kraja osmanlijske vladavine u ovom delu Evrope.
Posle neuspele opsade Beča (1683), gubitka Budima (1686), poraza kod Slankamena (1691) i izgubljene bitke kod Sente (1697), Turska je januara 1698, najavila kako je voljna po načelu “koliko je ko osvojio”, da stupi u pregovore s Austrijom.

Beč i Venecija su pristali dok se Poljska protivila, jer još uvek nije osvojila dovoljno teritorije za sigurnost zemlje. Kolebao se i Ruski car Petar Veliki, ali su ga Austrijanci ubedili da pristane na pregovore.

Sukobi su zbog toga intenzivirani, jer se svaka od zaraćenih strana žestoko trudila da zauzme još po koju strateški relevantnu poziciju. Ali, diplomate su se pred jesen umorile i okupile su se u Karlovcima. Kontinentalna pitanja rešile su za samo 72 dana, jer im je, tvrde danas istorijski analitičari, bilo jako hladno i nedostajao im je dvorski komfor na koji su bili navikli.

Pitanje je doduše da li je to baš istina i da li bi se danas sednice Skupštine Srbije, primera radi, završavale s manje amandmana a s više izglasanih zakona, da neko u tom beogradskom zdanju isključi parno grejanje.

Tek u kasnom srednjem veku nestašica grejanja je Zapad i orijentalni Istok primoravala da jedni drugima prave teritorijalne ustupke o kojima će razmišljati sutra.

To je međutim za temu Okruglog stola, manje bitna činjenica.

Važnije je da kako kažu eksperti “suptilni spoljnopolitički analitičari hrišćanskih sila nisu želeli da povređuju sujetu grogiranog, ali još uvek moćnog Otomanskom lava, pa su mu obezbedili potpun diplomatski ceremonijal: četvora vrata omogućavala su svakome od pregovarača potpunu ravnopravnost, dok je tlapnje o pročelju i začelju onemogućio okrugli sto.” Potom, istina turski ambasadori su se umesto stolica opredeljivali za minderluk, malo po strani. Kada je ugovor konačno potpisan pucali su topovi od Petrovaradina i Karlovaca, pa sve do Beograda.

Reisefendija Rami je “učinio čast” Karlovčanima, kojima je njegova vojska 1688. porušila varoš i spalila Donju i Gornju crkvu, pozivajući ih da prisustvuju potpisivanju ugovora, kao i velikom iću (uključujući i pečenog vola) i piću, nakon protokolarnog dela ceremonije. Pri odlasku delegacija, gvardijan varadinskog franjevačkog samostana Bernardin Pavlović zamolio je pregovarače da drvenu većnicu, u znak sećanja na ovaj istorijski pakt, ostave za bogosluženje. Već 1710. Godine franjevci su stotinak metara dalje sagradili Kapelu posvećenu Gospi od mira, koju su teško oštetili temišvarski Turci razjareni zbog poraza na Vezircu 1716. godine pretrpljenog od princa Eugena Savojskog.

Prozaični poslovi za kasnije, oko detaljnog razgraničenja ovog dela južne Ugarske, prepušteni su potonjem projektantu “Gibraltara na Dunavu”, grofu Alojziju Ferdinandu Marsiliju, koji je nakon dve godine, (posle mnogobrojnih molbi pojedinih srpskih naselja, da ih obavezno ostavi na hrišćanskoj strani granice), bio primoran da lenjirom povuče liniju od ušća Tise u Dunav do Bosuta u Savu.

Kada je Beograd 23 godine kasnije ponovo predat Osmanlijskom carstvu, u Karlovce se doselila značajna kolonija od pedesetak nemačkih porodica na severoistočno podnožje Magarčevog brega (nazivano je i Švapska ili Švabenderfel), pa je kapela po treći put promenila lokaciju. U vreme velike inflacije koja je potresala Habzurško carstvo Kapela mira je proglašena državnim spomenikom i nakon tri godine i višegodišnjih prekida dovršen je objekat potpuno atipičan za ove prostore – rotondom, mada zidanom u doba punog klasicizma, dominiraju barokni elementi. Nažalost, ubrzo nakon restauracije iz 1854. godine kapela je ostala (osim za prigodne datume) zaboravljena na obodu Karlovaca, pa je počela i njena sistematska devastacija. Tako je pre stotinak godina lokalni župnik, koga istorija ni po čemu drugom nije zapamtila, zatvorio vrata na koja je ulazila turska delegacija, kako bi sebi instalirao – svlačionicu. Ili sahristiju za one koji više vole kanoničku terminologiju.

U kratkotrajnom periodu opštepropagirane nacionalne homogenizacije s kraja osamdesetih (koja kao zaraza nije zaobišla ni umne, akademske glave) Karlovci su od milja proglašavani Srpskim Hajdelbergom, no čim je splasla ova euforija “najslavnije srbsko obštestvo u svetu” je zaboravljeno, kao i Kapela mira, koja je u ruiniranom stanju dočekala i obeležavanje događaja kada su moćne imperije delile Evropu. Tako su zemljotresi i NATO bombardovanja 1999. godine dodatno protresli statiku zdanja podignutog na ionako trusnom tlu i povećali broj i dubinu pukotina (naročito između zvonika i ulaza u objekat), malter je još davno pao sa gotovo svih zidova, a oštećen je bio i veliki kružni balkon. Svaka kiša je poslednje decenije temeljno prala i enterijer ove kapele jer je krov bio šupalj a umesto stakla koja je polupao vetar  pred proslavu 300. godina Karlovačkog mira, bili su razastrti najloni.

Ali golubovi su i te 1999. godine, kao i uvek bili tamo da simbolišu mir potpisan ispod ovih svodova. 

Jasna Jojić

Pioniri

Od reisfendije do Volfanga

Scena koja se 26. januara 1699. godine odigrala u Karlovcima, danas je teško zamisliva. Ali tada, za okruglim stolom uspeli su da se okupe predstavnici mnogih država i mnogih vera.

Tursku je zastupao reisefendija Rami, Austriju Volfgang Etingen i grof Slik, Veneciju Karlo Rucini, Rusiju Prokopije Bogdanovič Voznenjiciv, Poljsku Stanislav Malahovski, Englesku Milord Pedžet. Sve delegacije su brojale oko 150 ljudi, računajući i poslugu s ostalim personalom. Izaslanici Austrije, Poljske, Venecije i Turske došli su ranije u Karlovce, već početkom oktobra 1698. godine, da bi obezbedili uslove za nesmetani rad na potpisivanju mira.

Ulazak

Problem rešen s četvoro vrata

 

Kada su Karlovci izabrani za potpisivanje mira, ovo mesto je bilo razoreno. Turci su posle povlačenja 1688. godine,  zapalili dve crkve, dok je Saborna bila posteđena. Dolaskom svih delegata izabrano je gde će se konferisati. Određeno je da to bude breg nedaleko od današnje kapele Gospe od Mira, pa je za tu priliku izgrađena dvorana od balvana i dasaka sa tri manje odaje radi posebnih savetovanja predstavnika Turske, Austrije, Engleske i Holandije.

Kako se poslanici nisu mogli složiti ko će prvi ulaziti, sagrađena su na većnici četvoro vrata okrenuta prema logorima pojedinih poslanika. U dvoranu su, svako na svoja vrata, odjednom ulazili poslanici. U početku je dogovoreno da se pregovori održavaju “za okruglim stolom”, kako niko ne bi imao prednost u pročelju. Debata o miru nije dugo trajala zahvaljujuci umešnosti posrednika i 26. januara 1699. potpisan je mir.

Tačno u ponoć

Islamisti poverovali zapadnim astrolozima

Da simbolika bude svestrana, Okrugli sto kao Planeta, pa četvoro vrata kao četiri strana sveta, Karlovački mir je po 

želji reisefendije(!) potpisan tačno u 23 časa i 45 minuta “jer će tada, po proračunu zapadnih astrologa, položaj zvezda biti pogodan da se cela stvar dobro završi i mir bude uspešan…”
Još pre potpisivanja mira gvardijan franjevačkog samostana u Petrovaradinu zamolio je pregovarače da se sala u kojoj je potpisan Karlovački mir, u znak sećanja na taj događaj, prepusti za bogosluženja, što je i učinjeno. Kasnije su Franjevci, 1710. godine, nekih 150 metara dalje, na brežuljku sagradili katoličku kapelu koju su Turci, januara 1716. spalili. Odlukom Bečkog ratnog saveta 1808. godine, da bi se sačuvala uspomena na Karlovački mir, izgrađena je današnja kapela u obliku turskog čadora. Kapela je osvećena 8. septembra 1814. godine.

Kapela mira

Ko još brine o orguljama

Nisu Sremski Karlovci samo u srpskoj istoriji ubeleženi kao prednjak – prvi po događajima koji su se ovde desili da bi dobili epitet “srpske kolevke” nego su po jednom događaju stekli i primat u Evropi. Na nekadašnjoj periferiji Karlovaca, u takozvanoj Švapskoj o čemu i danas svedoči vidan beleg – Kapela mira. A u njoj, na orguljama postavljenim početkom prošlog veka odavno više niko ne svira, dok je za veliki sat bez utega vreme davno stalo. Sa zavetnih ikona dostojanstveno i dalje gledaju razapeti Isus i Presveta Bogorodica.

Zabluda

Ma kakav kralj Artur

Ljubitelji romantične mitologije pojam Okruglog stola automatski vezuju za kralja Artura i njegove vitezove, ali je to eto vidi se, zabluda. Prvo jer je Artur mit za koji se tvrdi da predstavlja lik Arthura ili Artusa, britanskog kralja koji je vladao početkom šestog veka nove ere. Sigurnije je reći da je Artur jedan od najpoznatijih likova keltske mitologije a od 13. veka središnji lik brojnih

književnih dela.

Njegov mač Eskalibur i priča o maču u kamenu opšte su poznati. Artur kao mladić vadi mač iz kamena. Legenda tvrdi da onaj koji izvuče mač jeste sin Utera Pendragona, pa Artur postaje kralj. Okrugli sto, za kojim sede Arturovi vitezovi okruglog stola i dvorac Kamelot takođe su sastavni deo u pričama o kralju Arturu. Posebno treba spomenuti potragu za gralom. Gral, mistični predmet, može pronaći samo vitez čista srca. Time se u srednjem veku objašnjavalo koje osobine mora imati idealan vitez.